Seçim sonrası yeni sistem

Türkiye, pazar günkü seçimle dünyada başkanlık sisteminin uygulandığı 40. ülke oluyor. ‘Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ adıyla oluşturulan bu modelde, cumhurbaşkanı ‘kurucu başkan’ olacak.

Dünyadaki bazı uygulamalara benzer, bazılarından farklı yönler içeren ‘Türk tipi başkanlık’; iki kamaralı ABD sisteminden, Fransa’daki yarı başkanlıktan, atanmış başbakanın olduğu Arjantin, Azerbaycan’dan, 26 eyaletle senatosu olan Brezilya’dan ve dar bölge modelli Nijerya’dan farklı yapılandırıldı.

Yeni sistemde yüzde ‘50 artı 1’ ile seçilen cumhurbaşkanı, bir milletvekili bulunmasa dahi kabinesini kurabilecek ve istediği sayıda yardımcı atayacak.

CUMHURBAŞKANI KARARNAMELERİ

Başbakan ve Bakanlar Kurulu bulunmadığından yürütmenin icraat aracı cumhurbaşkanı kararnameleri olacak. Görev alanlarına ve kişilik özelliklerine göre bakanlardan çok cumhurbaşkanı yardımcısı kamuoyunda görünür olabilecek.

Cumhurbaşkanı kararnameleri; temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle siyasi haklar alanlarını kapsamayacak. Yeni hükümler, yürütme ile yasama arasında olası ‘yetki çatışmasının’ nasıl giderileceğine yönelik maddeler de içeriyor. Buna göre Meclis’in aynı konuda yasa yapması durumunda cumhurbaşkanı kararnamesi hükümsüz kalacak.

Meclis, normalde ‘basit çoğunlukla’ karar almaya devam edecek. Buna göre genel kurula katılanların yarıdan bir fazlasının oyuyla yasa yapılacak. Cumhurbaşkanı, eski modelde olduğu gibi bir yasayı ‘iade’ edebilecek.

Cumhurbaşkanının iadesi halinde ‘basit çoğunluk’ şartı kalkacak. Meclis’in iadeli bir yasayı yeniden çıkarabilmesi için üye tam sayısının salt çoğunluğu (301 milletvekilinin oy vermesi) gerekecek.

Yasayla kararname çelişirse yasa geçerli olacak.

Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler için artık yargıya itiraz edilebilecek.

KABİNE DIŞARIDAN, GÜVENOYU YOK

Kural olarak milletvekilleri kabineye atanmayacak.

Cumhurbaşkanının hükümete aldığı milletvekilinin Meclis üyeliği düşecek.

Hükümetin kuruluşu, programının Meclis’te görüşülmesi, göreve başlaması gibi uygulamalar kaldırıldı. Cumhurbaşkanının kabine listesini ilan etmesiyle birlikte hükümet kurulmuş olacak.

Parlamentoya bir hükümet programı sunulmayacak ve güvenoyu aranmayacak.

Beş yıl boyunca cumhurbaşkanının veya parlamentonun seçim kararı almaması durumunda hükümet hiçbir şekilde düşmeyecek. Ancak seçilmeye engel bir suçtan dolayı Yüce Divan’da mahkûm edilen cumhurbaşkanı olursa görevi sona erecek.

Cumhurbaşkanına artık Meclis başkanı değil yardımcısı vekalet edecek. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar da ‘dokunulmazlık’ hakkından yararlanacak.

Hürriyet